Edirnekârî ; Şehrin Sanat Bayrağı

Edirnekari, adını doğup geliştiği şehirden alan Türk sanat tarihinin önemli bezeme tekniklerinden biridir. Bu sanatın yaşayan ve sonraki kuşaklara aktarılmasında büyük rol sahibi olan önemli ustalarından Halil TEKSÖZ, Edirnekari bezeme tekniği hakkındaki yazısını Trakya Gezi Rehberi okuyucuları ile paylaştı.

Tevazu gösterip bizlerle paylaştığı yazısıyla sayfalarımıza değer katan Halil TEKSÖZ‘e teşekkürler ediyor, siz değerli okuyucularımızı bu kıymetli yazı ile başbaşa bırakıyoruz.

Edirnekârî

XIV- XIX. yüzyıllar arasında Osmanlı ahşap işlerinde “Edirnekari” veya “Edirne işi” diye adlandırılan gelişmiş bir bezeme tekniği görülmektedir. İlk defa Edirne’de ortaya çıkan ve Edirneli sanatçıların elinde başlı başına bir özellik kazanan bu teknik, daha sonra Anadolu’nun birçok yerinde yaygın biçimde uygulanmıştır. Özellikle Edirne ve istanbul’da atölyeler kurulmuş ve sanatçılar kollektif olarak çalışmışlardır. Bundan dolayı eserlerin çoğunda sanatçı imzası bulunmamaktadır.

Edirnekari özellikle ahşap eserlerde, sandıklarda, trabzan ayaklarında, dolap kapaklarında, çekmecelerde, tavanlarda, lambalıklarda, kavukluklarda, sini (sofra) ve şamdan altlıklarında, duvar saati kutularında, hakkalarda, her cins rubu’ tahtalarında, menşur mahfazalarında , yazı takımlarında ve koyun kuburlarında uygulanmış; mukava ve deri eşya üzerinde, cilt kapaklarında da kullanıldığı görülmüştür.

Edirnekari bezemeler, ahşap işlerinde oymalarla süslenmiş veya düz bırakılmış zeminler üzerine tatbik edilmiştir. Geometrik motiflere yer verilmiş, özellikle bu tekniğin revaçta olduğu geç devirlerde rümiler gibi klasik motifterin yanı sıra Avrupa’nın etkisiyle biçimlenen barok ve rokoko tarzı sümbül, karanfil, çiçek buketi ve çeşitli meyve motifleri kullanılmıştır. Bu arada yer yer gölge veren renklerle çiçeklere boyut da kazandırılmıştır.

Edirnekari bezemeli ahşap eserlerde oyma tekniği daha çok sini altlıklarında, kavukluklarda, tavanlarda ve trabzan ayaklarında uygulanmıştır. Sini altlıkları tamamıyla Edirne’ye has bir oyma tekniğinde yapılmış, çok köşeli alt kısmın üzerine düz ve bezenesiz bir tahta oturtutarak, yan cephelerde oyma motifler belirli aralıklarla tekrarlanmıştır.

Edirne evlerinin en belirgin özelliği olan tavanlarda XIX. yüzyıldan itibaren rokoko üslübu hakim olmuş ve bitkisel motiflere geniş yer verilmiştir.Edirne’de bu üslupta yapılmış en eski eseri bulmak çok güçtür; Edirne Sarayı’nda, Cihannüma Kasrı’nda ve Kum Kasrı’ndaki Edirnekari tavanlar günümüze ulaşamamıştır.

Oyma motifli Edirnekari ahşap işlerinin en güzel örnekleri trabzan ayaklarında görülür. Bunlarda oyma veya alçak kabartma olarak bütün yüzeyler bitkisel motiflerle süslenmiş, parlak renklerle boyanmıştır. Bunun yanı da Edirne Müzesi’nde pek çok örneği görülen divanlar, pencere pervazları, yüklükler ve köşe dotapları da açık yeşil, kirli sarı, mavi renklerde bitkisel motiflerle bezenmiştir.

Ahşap eserlerde daha çok altın yaldız, yeşil, susam yeşili , mor, sarı , safran, kahverengi ve kırmızı renkler değişik tonlarda toprak boyalar bezemeler üzerinde kullanılmıştır.

Edirnekari yazı çekmeceleri de XVI-XVI. yüzyıllarda çok meşhur olmuştur. Bu çekmecelerin yapılışlarındaki incelik, boyalarındaki parlaklık ve uyum dikkat çekmektedir. Bazılarının kapaklarına madeni parçalar yerleştirilmiş, böylece ahşap ve maden birleştirilerek daha güzel bir görünüm sağlanmıştır. Edirne Müzesi’ndeki 1283, 1286 ve 1288 envanter numaralarına kayıtlı eserler bu türdeki en güzel örnekler arasındadır.

Kökeni Osmanlı saray nakkaşlığına ve tezhipçiliğine dayanan bu bezeme tekniği yer yer halk sanatına da yaklaşmıştır. Edirnekari lake kap ve kutular Edirne’de özellik kazanmış, ülkenin birçok yerinde de kopya edilmiştir. Bununla beraber Edirne’de yapılanlardaki sadelik ve sanat olgunluğu diğerlerinde görülmemekte, ancak İstanbul’da yapılanlarınsa nisbeten itinalı oldukları dikkat çekmektedir.

Ahşabın yanı sıra cilt kapaklarında da Edirnekari kullanılmış ve bezemeler vernikle parlatılarak ortaya daha gösterişli eserler çıkarılmıştır . Ciltlerdeki Edirnekari çiçek ve buketler ilk bakışta kaba görünürlerse de terkip ve renk hususlarında büyük bir olgunluğa erişmişlerdir. Günümüze ulaşabilen en eski örnekler; lll. Murad döneminde (1574-1598) yapılmış ciltlerdir.

XVIII. yüzyılın sonlarına ve XIX. yüzyılın başlarına ait rokoko çekmeceleri de Edirnekari üslubun en güzel örnekleri arasındadır.

Edirnekari’nin en iyi örnekleri Selemiye Camii içinde bulunan müezzinler mafili kenarlarında bulunan bezemeler ve Mimar Sinan’ın yapmış olduğu bütün camilerde; Eski Cami içinde bulunan müezzinler mafili ve hükümdarlar mafili kenarları, Bulgaristan şumlu şehrindeki Tombul Paşa Camii içindeki ve Balkanlarda bulunan camilerin içlerinde örnekleri gösterebiliriz.

Türk folklorunun maddi kültür varlıklarından olan sandıklar, Türk evlerinin de en önemli eşyalarından biridir. Sandık, içine eşya koyup saklamaya veya taşımaya yarayan büyük kutu biçiminde üstten kapaklı muhafazalardır. Biçim, malzeme ve bezemesiyle; ait olduğu dönemin sanatı ve estetik anlayışını yansıtan eserler olmaları hasabiyle sanat tarihi çalışmalarının konusuna girmekle birlikte, adet ve geleneklerimizle olan ilişkileri bakımından da millî kültür ve halkbilimi araştırmaları için birinci derecede önemli maddi kültür varlıklarıdır.

Edirnekari sadece ahşap ve deri üstüne uygulanan bir tarz olmaktan ahşap ve bezeme işçilikleri farklı kişiler tarafından yapıldığından eserlerin ve objelerin üstünde yapan kişilere ait imzalar bulunmaz. Evrensel motif kullanma avantajı vardır.

Edirnekari’nin Edirne için önemi, adını doğduğu şehirden alan ve dünyaya çok değerli bir sanat bırakmasıdır. Edirne’mizde ve ülkemizde bu teknik ve sanatı kullanan pek fazla usta ve sanatçılar kalmamıştır.  Edirnekari ancak kağıt üstünde tanıtılmaktadır.

Halil TEKSÖZ Kimdir ?

Edirnekari ahşap ve bezeme ustası Halil TEKSÖZ 1964 yılında Edirne’de doğmuştur. Edirne Teknik Lisesi mezunu TEKSÖZ 1995 yılından beri ahşap ve Edirnekari çalışmaları yapmaktadır. 2010 yılından beri çalışmalarını profesyonel olarak sürdüren Halil TEKSÖZ, bu alanda öğrenciler yetiştirmektedir. Sanatçı çalışmalarını Edirne’de bulunan atöylesi Edrinus’ta sürdürmekte, şehrin tanıtımına bu yolla omuz vermektedir.

EDRİNUS  ( Adres : Gazeteci Mehmet Karagöz Sok. No: 7/6 Kaleiçi / EDİRNE – Tel : 0545 811 62 05 – Web )