Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı
Melbourne-Avusturalya müzesinde sergilenmekte olan 57. Alay Sancağı’nın tanıtım plâketinde şöyle yazmaktadır:
“Bu Alay Sancağı; Gelibolu savaş alanından getirtilmiştir, ama esir edilmemiştir. Türk Ordusu’nun geleneklerine göre bir alayın sancağı, alayın son eri ölmeden teslim edilemez.
Bu sancak, sonuncu muhafızın da altında ölü olarak yattığı bir ağacın dalına asılı olarak bulunmuştur.
Kahramanlık timsali olarak karşınızda duran Türk Alayı Sancağı’nı selamlamadan geçmeyin !”
GELİBOLU YARIMADASI TARİHİ MİLLİ PARKI
TÜRK ŞEHİTLİKLERİ VE ANITLARI
AKBAŞ ŞEHİTLİĞİ
Adını, Türk birliklerinin ikmal yaptığı Akbaş Limanı’ndan almaktadır. Şu an şehitlik ve anıtın bulunduğu yerde, 19. Tümen Seyyar hastanesi bulunmaktaydı. İleri cepheden yaralı olarak gelip bu hastanede hayatını yitiren ve bombardıman sonucu burada şehit düşen askerlerimizin ebedi istirahatgahıdır.
Bu şehitlik aynı zamanda elim bir olayın şehitlerini bağrına basmıştır. 2 Temmuz 1915 tarihinde yaralıları Marmara ve İstanbul kıyılarındaki hastanelere götürmekle görevli Halep Vapuru düşman toplarınca vurulur. Denizden toplanan 200 askerin naşı buraya defnedilmiştir.
ALMAN HEMŞİRE MADAM ERİCA’nın MEZARI
Madam Erica, Doktor Ragıp bey’in eşidir. Çanakkale cephesindeki yaralıları tedavi eden Madam Erica, hastane ve sargı yerlerini savaş kurallarını hiçe sayarak bombardımana tutan düşmanın top mermileriyle hayatını kaybetmiştir. Madam Erica’nın mezarı Yalova Köyü’nde onun hatırasını yaşatmaktadır.
ANADOLU HAMİDİYE ŞEHİTLİĞİ ve ANITI
Bu şehitlik 18 Mart 1915 deniz Muharebeleri sırasında hayatını kaybeden şehitlerimiz ile birlikte, Almanlar’ın 19 ölüsüne ithaf edilmiştir.
ANZAK KOYU ve YAZITI
Anzac Koyu’nun hemen gerisinde yer alır. Mustafa kemal ATATÜRK’ün 1934 tarihli, savaşta ölen yabancı askerlerin annelerine seslenişinin iafdesi evrensel mesaj bu yazıtlardan dünyaya savaşların anlamsızlığını haykırmaktadır.
“Bu memleketin toprakları üzerinde kanlarını döken kahramanlar ! Burada dost bir vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükunet içinde uyuyunuz. Sizler Mehmetçiklerle yan yana, koyun koyunasınız.
Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Göz yaşlarınızı dindiriniz ! Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve huzur içinde rahat uyuyacaklardır. Onlar, bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.”
ATATÜRK’ün GÖZETLEME MEVKİİ & SAATİNİN PARÇALANDIĞI YER & ATATÜRK ZAFER ANITI
Mustafa Kemal Anafartalar Grup Komutanı olarak savaşın seyrini bu tepeden izlerdi. 10 Ağustos 1915 tarihinde, saat 04.30 sularında taaruz Conkbayırı’ndaki bu mevkide verir. Harekatın gidişatını bu gözetleme mevkinin 60 mt aşağısında Kördere’ye inen bir yol yakınlarında izlerken bir şarapnel parçası göğsünün sağ alt kısmına isabet eder. Cebindeki saat onu belki de bir ölümden korumuştur.
Conkbayırı’nda Atatürk Zafer Anıtı yer almaktadır. Anıtın önünde mermerden 4 top güllesi, Atatürk’ün saatinin parçalandığı yer olarak işaretlenmiştir. Bugün bu olayın anısını yaşatan “Atatürk’ün saatinin parçalandığı yer” işaretlemesi maalesef ki doğru yerinde değildir. Sadece turistik amaçlı olarak daha ulaşılabilir olan Conkbayırı zirvesine konumlandırılmıştır.
BÜYÜK ANAFARTA ŞEHİTLİĞİ & ÜSTEĞMEN HASAN TAHSİN EFENDİ ve ALAY MÜFTÜSÜ ŞEHİTLİKLERİ
Büyük Anafartalar şehitliği 2005 Haziran ayında açılmıştır. Büyük Anafarta Köyün’de kurulan hastanede şehit olanlar 685 kişidir ve köy mezarlığı ile Asmadere’de bulunan şehitliğe gömülmüşlerdir. Şehitlikte toplam 749 şehidimiz anılmaktadır.
2 Anafartalar Muharebeleri sırasında şehit olan 7.Tümen Topçu Alayı’ndan Üsteğmen Hasan Tahsin ile Alay Müftüsü 1919 yılında yapılan yan yana iki mezarda yatmaktadırlar.
BÜYÜK KEMİKLİ KİTABESİ
Kitabede;
“1915 Yılının 25 Nisan sabahı Arıburnu’na, 6-7 Ağustos gecesinde Anafartalar limanına çıkan müttefik kuvvetleri aylar süren muharebelerden sonra Gelibolu Yarımadası’ndaki Türk savunmasının geçilemeyeceğini anlayınca 20 Aralık 1915’te bu cepheleri boşalttılar.” yazmaktadır.
CONKBAYIRI-MEHMETÇİK KİTABELERİ
261 Rakımlı Tepe olarak da bilinen bu mevki, Mustafa Kemal’in askerlerine “Cephaneniz bittiyse, süngünüz var. Size ölmeyi emrediyorum…” sözünü söylediği tepedir. Bu tarihi hadise askerin moral değerlerini bir anda yükseltmiş ve geri çekilen askerimiz süngü takarak diğer birlikler gelinceye kadar bu mevkiyi düşmana teslim etmemişlerdir. Bu tepe eğer düşman tarafından alınsaydı Çanakkale Savaşları’nın kaderinin aleyhimize değişeceği kuvvetli bir öngörüdür.
ÇARDAK ARIBURNU ŞEHİTLİĞİ ve YAZITI
Çardak Köyü’nde muhrebeler sıraında 850 yataklı bir seyyar hastane kurulmuştu. Köye gemilerle getirilen hastalardan tedavileri sırasında şehit düşen 2.030’unun anısına yapılmıştır.
ÇAMBURNU ŞEHİTLER ANITI
Çamburnu Şehitliği, Eceabat-Kilitbahir yolunun 2. Kilometresinde yer almaktadır. 1962 yılında yapılan şehitlik Çanakkale Şehitleri kadar Balkan Savaşları Şehitleri’nin de aziz hatırasına ithaftır.
ÇAMTEKKE ŞEHİTLİĞİ
Şehitlik Kumöy’de bulunmaktadır. Savaşın bir diğer acı hatırasını ölümsüz kılan şehitlik; Kumköy’de bu mevkideki bir kuyudan çektikleri suyla elbiselerini yıkarken, uçaktan atılan bir bomba ile şehit edilen 71 askerimizin anısına yapılmıştır.
ÇANAKKALE ŞEHİTLER ABİDESİ
Çanakkale Boğazı’na Ege denizi yönünde girecek tüm gemilerin görebileceği şekilde, Seddülbahir Köyü yakınlarında, Morto Koyu’na bakan Eskihisarlık Tepe’de yapılmıştır. Yapımı 1954-1960 tarihleri arasında süren Çanakkale Şehitler Abidesi Çanakkale’de kaybettiğimiz tüm aziz şehitlerimizin hatırasını yansıtmaktadır.
Abide 41.7 metre yüksekliğindedir. Doğan Erginbaş İsmail Utkular ve Feridun Kip tarafından projelendirilmiştir. Abidenin ayaklarında 8 rölyeften 4’ü Çanakkale Deniz Savaşları’na, 4’ü ise Çanakkale Kara Savaşları’na dair anlatımlara sahiptir. Bronz bayrak direği 25 metre yükseklikte ve Amerika’da yaşayan Nazmi Celal’in hediyesidir.
ÇATALDERE ŞEHİTLİĞİ & YARBAY HÜSEYİN AVNİ BEY ŞEHİTLİĞİ
Bu iki şehitlik Kanlısırt-Mersinli deresinin geçtiği Zeytinli mevkiinde yer almaktadır. Şanlı 57.Alay’ın aziz kumandanı Yarbay Manastırlı Hüseyin Avni Bey’in 13 Ağustos 1915 tarihindeki şehadetinin ardından, 1919 yılında yaptırılmıştır.
Çataldere Şehitliği’nde tesbit edilebilen 2.835 şehidimiz Bombasırt ve Kanlısırt bölgesinde şehadet şerbeti içen; 1., 5.,6.,27. ve 57. Alay’lara mensup askerlerimizdir.
DAMALÇIK BAYIRI KİTABELERİ
“Anafartalar Grup Komutanı Albay Mustafa Kemal, 7. Tümeni 9 Ağustos 1915 günü Damakçılık Bayırı’na taarruz ettirerek, Anzak kolordusunun, 9.İngiliz kolordusuyla işbirliğini ve Kocaçimentepe yönünde belirecek tehlikeyi önledi.” Yazılı kitabe Anafartalar Bölgesi’ndedir.
DUR YOLCU YAZITI
Çanakkale Boğazı’nı kateden yerli yabancı tüm gemilerin bu vatanın aziz şehitlerine ve gerçek sahiplerine selam durduğu yazıtlar, Necmettin Halil ONAN’ın o meşhur dizelerinden oluşmuştur. Yazıt askerlik vazifesi için 1960 yılında burada bulunan Seyran ÇELEBİ tarafından yapılmıştır.
“Dur Yolcu; Bilmeden Gelip Bastığın Bu Toprak, Bir Devrin Battığı yerdir.”
T.C. Dz.K.K Çanakkale Boğaz Komutanlığı’nca Değirmenburnu Tabyası’nın hemen ardındaki tepeye yapılan “Dur Yolcu Yazıtı” askeri yasak bölge sınırları içerisindedir.
HASAN-MEVSUF ŞEHİTLİĞİ ve ANITI
18 Mart 1915 Çanakkale Deniz savaşları çarpışmaları sırasında Dardanos mevkiinde şehit düşen; Batarya Komutanı Üsteğmen Hasan Bey, Gözetleme subayı Teğmen Mevsuf Bey ve beraberlerindeki askerlerin anısına yapılmıştır.
HAVUZLAR ŞEHİTLİĞİ
Havuzlar Şehitliği, Kerevizdere Muharebeleri olarak bilinen çarpışmalarda aynı bölgede vefat eden 2 subay ve 8 erbaş şehidimize ithaftır. Yapım tarihi 1961’dir. Bu bölge Türk askerlerinin savş sırasında su ihtiyaçlarını karşıladıkları bir bölgedir. Ayıcıca anıtın üzerinde Yüzbaşı Kemal Bey’in verdiği emrin son kısmı “hep birlikte şahadete koşalım ki vatan kurtulsun” sözleri yer almaktadır.
İLK ŞEHİTLER ANITI
Müttefik devletlerine ait 6 kruvazör 3 Kasım 1914 tarihinde ilk bombaları, Türk kuvvetlerinin gücünü tartmak maksadıyla Seddülbahir Kalesi’ne atmış, Türk cephaneliğinin havaya uçtuğu bu ilk bombardımanda 5’i subay 81’i er rütbesinde 86 askerimiz savaşın ilk şehitlerinden olmuşlardır. İlk Şehitler Anıtı bu hatırayı sonraki kuşaklara hatırlatmak için 1986 yılında düzenlenmiştir.
İSİMSİZ YÜZBAŞI ŞEHİTLİĞİ & İSTİKHAM YÜZBAŞI TAHİR BEY ANITI
Bu şehitlik Eceabat’tan Kilitbahir yönüne çıkışta, ana yolun biraz yukarısında yer alır. İsmi belirlenemeyen bir şehidimizin aziz hatırasını yaşatmaktadır.
İsimsiz Topçu Yüzbaşı şehitliğin birkaç metre ileride bulunan İstihkam Yüzbaşı Tahir Bey anıtı, kara muharebelerinin yoğun bir şekilde sürdüğü mayıs ayı ortalarında dört er ile denize açılan İstihkam Yüzbaşı Tahir Bey’in teknesi ile mayına çarparak şehit olmalarının anısına yapılmıştır.
KANLISIRT YAZITI
Kanlısırt çarpışmaları Çanakkale kara muharebelerinin en çetin çarpışmalarındandır. Düşman kuvvetleri 6 Ağustos 1915 günü, Türk askerinin dikkatini başka yöne çekmek ve mevki kazanabilmek için Kanlısırt mevkiine önce yoğun bombardıman ederler, ardından da taaruza geçerler. Türk askerlerinin Kanlısırtı kahramanca koruduğu bu kanlı çarpışmalarda 1.520 şehit, 4.750 yaralı verdik.
KARAYÖRÜK DERESİ ŞEHİTLİĞİ
Karayörük Deresi Şehitliği’nde kimlikleri tesbit edilebilmiş 1.153 şehidimiz yatmaktadır. Şehitlerimiz 16.Tümene bağlı 48.,63.,72. ve 77. Alay’lara mensupturlar.
KAYMAKAM ( YARBAY ) HASAN BEY ŞEHİTLİĞİ
Anıt 1968 yılında, Şehit Yarbay Hasan Bey anısına yaptırılmıştır. Savaşın kumanda heyetindeki isimlerden biri olan hasan Bey, Fransızlar’ca düzenlenen son önemli taaruzun bir gün öncesi, 11 Temmuz 1915 tarihinde şehadet şerbetini içerek vatana borcunu ödemiştir.
KEMAL YERİ YAZITI
Kitabe Sancaktepe’nin güney yamacında bulunur. Mustafa Kemal’in 25 Nisan-17 Mayıs 1915 tarihlerinde karargahının bulunduğu mevkiyi ölümsüzleştirmektedir.
KESİKDERE ŞEHİTLİĞİ
Kesikdere Şehitliği’nde Bombasırtı çarpışmalarında şehit düşen ve 1.115’i tesbit edilebilen, 18. ve 64 Alay’dan şehitlerimiz yatmaktadır.
KİREÇTEPE JANDARMA ŞEHİTLİĞİ
Gelibolu ve Bursa jandarma taburlarının 3 bölüğü, 6-8 Ağustos 1915 tarihinde İngilizlerin iki tugay gücündeki askerine karşı destansı bir direnişe imza atarlar. Düşman kuvvetlerini Kireçburnu ve Karakol Dağı yakınlarında ilerleyemez hale getirip, Anafaralar grubunu korurken şehit düşen askerlerimiz için yapılan şehitlik mermi kovanları ile çevrilidir.
KOCADERE HASTANE ŞEHİTLİĞİ
Bu şehitliğin olduğu bölge muharebeler sırasında 16. Tümen Seyyar Hastanesi ve Şimal Grubu ağır yaralı hastanelerinin bulunduğu mevkidir. 2005 Yılında yaptırılan anıtta 2000 şehidimiz yatmaktadır. Bu şehitlerimizden bugüne kadar 1353’ünün kimlikleri tesbit edilebilmiştir. Mimari olarak Şahindere ve Soğanlıdere Hastane Şehitlikleri’nin aynısıdır. Orijinal bir şehitliktir.
KUMKALE ŞEHİTLİĞİ
25 Nisan 1915 sabahında boğazın Anadolu sahiline çıkan düşman kuvvetlerine karşı koyan; 28-30 Nisan 1915’te şiddetlenen denizden topçu ateşiyle şehit edilen 14 Batarya personeli ile 1500 civarındaki şehidimizi anmak için yapılmıştır.
KÜÇÜK ANAFARTA TOP MEVZİLERİ
Namlusunu Anafarta ovasına ve Anzac Koyu’na yöneltmiş, 21 mm çapındaki iki Alman Krupp marka top 15 metre aralıklarla hala korunmaktadır. Düşmana savaş boyunca korku saçmış ve onu hareketsiz kılmayı başarmıştır.
MAREŞAL FEVZİ ÇAKMAK ANITI
5. Kolordu Komutanı Fevzi Paşa ( Mareşal Fevzi Çakmak ) 10 Temmuz 1915 tarihinden itibaren muharebeyi yönettiği yer olarak kullanılan bu mevkiye dikilen anıt 1941 tarihini taşımaktadır.
MEHMET ÇAVUŞ ŞEHİTLİĞİ
57. Alay şehitliği’nin 200 mt ilerisinde sola ayrılan yol ile ulaşılır. 1919 yılında inşa edilmiştir. 10. Jandarma Er Okulu tarafından Gazi Mehmet Çavuş ile şehit 25 askerin anısına Cesarettepe’ye yapılmıştır.
MEHMETÇİK’e SAYGI ANITI
Çanakkale Savaşları’nın en çarpıcı figürlerinden birisi; yaralı bir Anzac subayını kendi siperine taşıyan bir Türk askerinin canlandırıldığı heykeldir. Mehmetçik’e Saygı Anıtı yarımadanın Albayrak Sırtı denen mevkiinin güney ucunda yer almaktadır.
MESUDİYE TOPU
Mesudiye zırhlımız 1914 Aralık ayında İngiliz denizaltısı B-11 tarafından batırılmıştır. Mesudiye’nin batığından sökülerek kurtarılan bu top 1915 Ocak ayı’nda Boğaz savunması için tabyalarda kara topu olarak kullanılmıştır.
SEYİT ONBAŞI ANITI
Çanakkale Deniz Savaşları’nda, 18 Mart 1915 tarihine ismini yazmış bir kahramanlık timsalidir Seyit Onbaşı. Boğazı geçmeye çalışan İngiliz savaş gemisi Ocean’ın dümenine isabet eden, 215 okka ( 275 kg ) ağırlığındaki top mermisini insanüstü bir kuvvetle namluyu sürmüş ve savaşın seyrini değiştiren mucizevi anlardan birine imza atmıştır. Dümeni zarar gören Ocean boğaza döşenmiş mayınlara çarparak savaş dışında kalmıştır.
SOĞANLIDERE HASTANE ŞEHİTLİĞİ
Kilitbahir’den Behramlı’ya uzanan yol üzerinde, güney cephenin gerisinde hizmet veren sargı yerlerinden en bilinenidir. Çeşitli tümenlere hizmet veren ( 2., 7.,12. )sıhhiye bölükleri Soğanlıdere-Aramaz mevkiinde bulunan 15. Tümen Seyyar Hastanesi’ne yerleşmişledir. Burada şehadete eren askerlerimizin hatırasını yaşatır.
SOĞANLIDERE HAVA ŞEHİTLİĞİ
Havuzlar Şehitliğini ziyaret ettikten sonra yola devam ediyoruz Soğanlıdere Hastane şehitliğine varmadan önce sağ tarafta ağaçlar ve çalıların içinde kaybolmuş küçük bir şehitlik göze çarpmaktadır. Bu mütevazı şehitliği girişinde ki mermer de “bu şehitlik 1915 Çanakkale muharebeleri sırasında Soğanlıdere cephesi ileri hatlarına karşı girişilen hava saldırısı sonucu şehit düşen bir onbaşı ile dokuz ere aittir” yazmaktadır. Maalesef kaynaklarda bu askerler ve şehitlik hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır.
ŞAHİNDERE ŞEHİTLİĞİ
Şehitliğe Berhamlı-Alçıtepe yolunun doğusunda bulunan Çınarlıdere’den uzanan bir patika ile ulaşılabilmektedir. 5 Temmuz 1915 sonrası muharebelerde şehit düşenler ile; sargı yeri-sıhhiye bölüklerinde tedavi görmekteyken şehitlik mertebesine ulaşanların bir kısmı Şahindere Şehitliği’nde yatmaktadır. Burada 1.,2.,5.,7.,10. Ve 11. Tümenlerden şehitlerimiz bulunmaktadır. Mimari olarak Soğanlıdere ve Kocadere Şehitlikleri örnek alınmış, gerçek bir şüheda yatağıdır.
ŞEHİT ORMAN BÖLGE MÜDÜRÜ TALAT GÖKTEPE ANITI
Şehitliklerimiz kadar onları günümüzde gözü gibi koruyanlar da bu vatan için azizdirler. 1994 Yılında Gelibolu Yarımadası’nda çıkan yangında 5 personelini kurtardıktan sonra canını teslim eden Çanakkale Orman Bölge Müdürü Talat Göktepe’nin anısına yapılan anıttır.
SON OK ANITI
1948 Yılında yaptırılan bu anıt, 4-6 Haziran 1915 çarpışmaları sırasında, 9 tümenin gece yarısından sonra ( 03:30 ) yaptığı süngü hücumunda şehit düşen askerlerimizin hatırasını yaşatmaktadır. Gece boyu tekrarlanan hücumların üçüncüsü başarı ile sonuçlanmış ve “Son Ok” ismi o son hücumdan yadigar günümüze taşınmıştır.
TARİHE SAYGI ANITI
Anıt Eceabat merkezde, iskelenin hemen yanındadır. Savaşın tüm duygusunu yansıtmak üzere hazırlanan anıtın bulunduğu parkta, savaşa ait görüntüler, Türkçe ve alternatif dillerde “kiosk”lar, bölgeyi doku olarak yansıtan 1/1000 olarak ölçeklendirilmiş Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı’nı gösteren maket ziyaretçilerce görülebilir.
TÜRK ASKERİ’ne SAYGI ANITI
57. Alay şehitliği’nin tam karşısında yapılan bu anıt, Anafartalar bölgesinin savunan Türk askerlerinin anısını tarihe kayıt düşmektedir.
NURİ YAMUT ANITI
26 Haziran-12 Temmuz 1915 tarihleri arasında Zığındere mevkiinde süren şiddetli çarpışmalarda şehit düşenlerin aziz hatırasını yansıtan anıt 1943 yılında, 2.Kol. Kom. Orgeneral Nuri YAMUT şehit kemikleri toplanarak, anıtın ortasında bulunan lahidin altına gömülmüştür.
ÜSTEĞMEN AMASYALI HALİD EFENDİ & TEĞMEN ALİ RIZA EFENDİ ŞEHİTLİĞİ
Arıburnu muharebelerinde Halid Rıza Tepesi ( İki kumandana ithafen bu isimle anılmaktadır ) geri alınırken şehit olan; 3. Kolordu 4.Alay 1.Bölük’te Süvari Üsteğmen Amasyalı Halid ile 15.Alay 4.Bölük Süvari Teğmeni Siirtli Ali Rıza Efendi bu şehitlikte ebedi istirahatgahlarındadır.
ÜSTEĞMEN NAZİF ÇAKMAK ANITI
8 Ağustos 1915 tarihinde yapılan süngü hücumunda şehit olan 9. Tümen 64. Alay’da bölük komutanlığı görevindeki Üsteğmen Nazif ÇAKMAK adına yapılmıştır.
YAHYA ÇAVUŞ ŞEHİTLİĞİ ve ANITI
26. Alay 3. Tabur’a bağlı 500 Türk askerinin 3000 kişilik düşman askerine karşı mücadelesinin tarihi 25 Nisan 1915’tir. Düşmanı oyalayan bu müthiş direniş Türk birliklerine önemli bir zaman kazandırmıştır. 3. Tabur 10. Bölük’ten Yahya Çavuş’un 63 askeriyle gösterdiği direniş bu şehitliğe ve anıta ismini verecektir.
YARBAY HALİT BEY & YARBAY ZİYA BEY ŞEHİTLİĞİ
Yarbay Halit Bey 7.Tümen 20. Alay Komutanı’dır ve 11 Ağustos 1915 tarihinde Bombatepe mevkiinde şehit olur. Savaşın bir diğer güzide komutanı olan, 7.Tümen 21.Alay komutanı olan yarbay Ziya Bey ise aynı tarihte Asma Dere mevkiinde şehit düşer. Bu iki subayımız bugün Anafartalar Köyü Mezarlığı’nda yatmaktadırlar.
YARBAY HÜSEYİN AVNİ BEY ŞEHİTLİĞİ
25 Nisan 1915 çıkarmasında 57. Alay Komutanı olarak direniş gösteren yarbay Hüseyin Avni Bey’in hatırasını yaşatır. Kırmızısırt’tan Conkbayırı’na çıkan yoldan ayrılır. Anayoldan 1 km içeride, sağ tarafta ve Çataldere Şehitliği yakınlarındadır.
Yarbay Hüseyin Avni Bey, şehit olduğu 13 Ağustos 1915 günü eşi ve çocuklarından bir mektup almış, bir havan topu ile şehit olduğu gün cevap yazmaya dahi fırsat bulamamıştır. Şehit olduğunda Ramazan Bayramı’nın ilk günüdür ve ailesine cepheden giden haber onun şehadet haberidir.
Bu şanlı komutanın orijinal mezarı Çataldere vadisinin içinde iken oğlu Tekin Arıburnu tarafından şimdiki noktaya nakledilmiştir.
YUSUFÇUK TEPE ŞEHİTLİK KİTABELERİ
Anzac askerlerine kuzey cephesinin geçilemeyeceğini anlatan muharebeler aynı zamanda büyük zaiyat verdirmiştir. 9-10 Ağustos 1915 Yusufçuktepe çarpışmalarında Türkler 2600 kayıp, Anzaclar ise 5300 kayıp verirler. 21-22 Ağustos 1915 tarihlerine rasgelen 2.Anafartalar muharebelerinde cephe hattı Sivritepe-Manastepe hattında şekillenirken Türkler 8155 kayıp, Anzac askerleri ise 19.850 kayıp verirler.
YÜZBAŞI MEHMET BEY ŞEHİTLİĞİ
Mehmet Yüzbaşı hakkında ne yazık ki fazla bir bilgi yoktur. Buna rağmen 57. Alay bölüklerinden birinin komutanlığını yaptığı düşünülmektedir.
ZIĞINDERE SARGI YERİ ŞEHİTLİĞİ
Şehitlik 1945 yılında, İngilizler’in savaş kurallarını tanımaksızın bombaladığı açık hava hastanesinde şehit olanların hatırasını yaşatmaktadır.
57. ALAY ŞEHİTLİĞİ ve ANITI
1992 Yılında yapılan bu anıt efsanevi 57 Alay şehitlerine ev sahipliği yapmaktadır. Kılıçbayırı denilen mevkiinin güney ucunda yer alır. 25 mayıs 1915 tarihinden 1915 mayıs ortalarına kadar şanlı 57. Alay’ın; daha sonraki çarpışmalarda ise 18., 27. ve 64. Alay’ların siper hatları bu mevkide kurulmuştur. 19. Tümen komutasının başında bulunan Mustafa Kemal’in “Ben size taaruzu değil, ölmeyi emrediyorum.” Dediği şanlı askerler 57. Alay’ın şanlı askerleridir. Bu şehitlikte dikkatleri çeken bir mezar ise 57 Alay doktorlarından biri olan Rum asıllı Yüzbaşı Dimitroyati’ye aittir. Vurulduğu zaman yakınındaki Ali Çavuş’a vasiyeti çok değerlidir : “Sakın ha beni gavur-mavur diyerek başka yere gömmeyin. Kardeşlerimden ayırmayın !”
