Hacı Adil Bey Çeşmesi
Meriç Köprüsü’nü Karaağaç yönünde geçer geçmez, gölgelikli ulu ağaçların çevrelediği meydanda Edirne’nin en güzel meydan çeşmelerinden biri karşılar bizleri. Hacı Adil Bey Çeşmesi… Edirne’nin en çetin yıllarında iki dönem valilik görevinde bulunan Hacı Adil Bey bu çeşmeyi, mahiyetindeki Demirköy kazası ziyareti için beraberinde götürdüğü ve Istranca Dağları’nda Bulgar çeteciler tarafından genç yaşta şehit edilen oğlunun hatırası için yaptırmıştır.
Çeşme hakkındaki ayrıntılı bilgiyi, sadece bu çeşme için değil, Edirne Çeşmeleri üzerine yüksek lisans tez çalışması hazırlayan ve daha sonra bu çalışması kitaplaştırılan Murat KARDEMİR’in çalışmasına başvurarak sayfalarımıza taşıyoruz.
HACI ADİL BEY ÇEŞMESİ
KİTABESİ: Çeşmenin 4 cephesinde ayrı ayrı Kuran-ı Kerim şu ayetleri yazılmıştır.
Yapının doğu cephesinde: Metin: ( Ve caelna min-el-mai külli şeyhin hayy)
Çeşmenin güney cephesinde: Metin: (Ve sagahüm Rabbühüm Şeraben tuhura)
Çeşmenin kuzey cephesinde: Metin: (Bismillahirrahmanirrahim)
Çeşmenin batı cephesinde: Metin: (Efdalüssadakatisekâ’l-mâi . 1322)
BUGÜNKÜ DURUMU: Mülkiyeti Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğüne ait olan çeşme günümüzde akar vaziyettedir. Bugün etrafı ağaçlarla çevrili bir alanın merkezinde bulunan çeşmenin, ilk inşa edildiği yıllarda yanından istasyon meydanıdenilen Karaağaç Tren istasyonunun bir kolu geçmekteydi. Çeşmenin güneye bakan ön cephesi tarafında ise Jandarma Karakol Binası yer almaktaydı. Çeşme 1997 yılında Edirne Vakıflar Bölge müdürlüğü ile T.O. B.B. Başkanlığı tarafından restore ettirilmiştir.
GENEL TANIM: Kesme tüf taş malzemeden ve mermerden inşa edilmiş, dört cepheli, hazneli, bir meydan çeşmesidir.
AYRINTILI TANIM: Edirne Valilerinden Hacı Adil Bey tarafından inşa ettirilen çeşme, 3 basamakla çıkılan bir plan kaide üzerine yerleştirilmiştir. Kare şeklindeki bir kütle üzerine oturan yapının yüksekliği 5.20 m. ve genişliği 4.75 m. dir.
Çeşmenin tüm cepheleri cephe kompozisyonu açısından aynıdır. Yapının dikdörtgen biçimindeki cephe merkezlerine 1.62 m. genişliği ve 0.19 m. derinliği olan sivri kemerli nişler yerleştirilmiştir. Nişlerin merkezinde su yalağına yakın bir yerde ayna taşı bulunmaktadır. Ayna taşında her birinin etrafı bir düz, bir iç bükey silmelerle sınırlandırılan dört tane pano bulunmaktadır. Birbirlerine simetrik olarak düzenlenen yan panolar dikey olarak düzenlenirken, ortadaki panonun üzerinde bulunan daha küçük ölçekli pano ise enine düzenlenmiştir. Yan panoların merkezinde yer alan bardaklıklar kadehi andırmaktadır. Yüzeyden dışa taşan bu kadeh motifinin kaidesine ters şekilde yerleştirilmiş kapalı form rumi işlenmiştir. Rumi yüzeyinde yine zemin oyma tekniğinde işlenmiş, birbirini alt-üst kat eden dilimli rumiler görülmektedir. Kadehin gövde yüzeyi dikey eksende yivlenmiştir. Ayna taşının merkezinde yer alan panonun etrafı ise diğerlerinden farklı olarak dış bükey bir silme ile kuşatılmıştır. Bu silme panoyu hem üç yönde çevrelemekte, hem de dilimli kemerin etrafını dolanmaktadır. Kemer köşeliklerinde birer çarkıfelek motifi bulunmaktadır.
Dilimli kemer iç taraftan da bir düz, bir iç bükey silme ile içe doğru kademelenmektedir. Güney cephede diğer cephelerden farklı olarak ayna taşının hemen üzerinde kitabelik yer almaktadır. Kartuş içine alınan kitabelik nesih hatla yazılmıştır. Kitabeliğin etrafını bir düz, bir iç bükey silme çevrelemektedir. Kuzey, doğu ve batıcephelerde ise aynı yerde bulunan panonun yüzeyi boş bırakılmıştır. Kitabeliğin üzerinde yer alan taş bordüre bir ters ve bir düz şekilde birbirine çapraz eksende bağlanan yan yana sıralı tepelikler yerleştirilmiştir. Düz yerleştirilen tepelikler motif oyma, ters yerleştirilen tepelikler ise zemin oyma tekniğinde işlenerek yüzeyde bir dolu, bir boş görünüm sağlanmıştır. Bu bordürün üzerinde ise bir sıra mukarnas dizisi yer almaktadır. Kuzey ve güney cephelerde mukarnas dizisi ile sivri kemer kilit taşı arasında kalan bölüm boş bırakılmışken, doğu ve batı cephelerde bu bölümler bitkisel bezemeli kompozisyonlar ile doldurulmuştur. Bir ortabağ ve tepelik motifi bu kompozisyonun simetri eksenini oluşturmaktadır. Ortabağın içinden çıkan saplar sağ ve sol yönde ayrılarak dilimli rumilerle devam etmekte ve sarmal olarak yüzeyi doldurmaktadır. Cephede sivri kemer köşeliklerinde zemin oyma tekniğinde işlenmiş gülbezekler bulunmaktadır. Bu gülbezeklerin hemen üzerinde ise dikdörtgen bir pano içerisinde beyaz mermer üzerine yazılmıştır. Kitabe panosunun yanlarında sırt sırta bakan karşılıklı kapalı form iki rumiden oluşan kompozisyon bulunmaktadır. Çeşmede saçağın hemen alt kısımlarında bulunan ve tüm cepheyi dolaşan bir sıra mukarnas dizisi görülmektedir. Ahşap malzemeden yapılan çeşme saçağı oldukça dışa taşmakta ve cephenin köşe noktalarında yer alan taş konsollar üzerine yerleştirilmiş demir gergilerle taşınmaktadır. Konsolların alt kısmında ters şekilde yerleştirilmiş kapalı form rumi işlenmiştir. Rumi yüzeyinde zemin oyma tekniğinde işlenmiş ve birbirini alt-üst kat eden dilimli rumiler görülmektedir. Konsol yüzeyi ise düz, iç bükey + dış bükey ve tekrar düz silmelerle hareketlendirilmiştir. Konsolun alt kısmındaki bu rumilerle ayna taşı yüzeyinde bulunan rumiler benzer özelliklere sahiptir. Çeşmenin üst örtüsü ise kurşunla kaplanmıştır. En üste madeni alem yerleştirilmiştir.
Çeşme cephesinde ayna taşı ile kesintiye uğrayan düz, iç bükey + dış bükey ve tekrar düz silmelerden oluşan kuşak sivri kemeri çevrelemektedir. Çeşme köşeliklerinde yer alan dış bükey silmeler kum saati şeklinde kaide ve başlıklara sahiptir. Tarihi çeşmenin dört cephesi önünde yaklaşık 1.42 m. uzunluğunda, 0.51 m. genişliğinde ve 0.46 m. derinliğinde beyaz mermerden yapılmış yalaklarıbulunmaktadır. Her bir yalağın iki tarafında yaklaşık 0.52 m. x 0.75 m. ölçülerinde dinlenme taşları bulunmaktadır.
Edirne’de iki kez valilik yapan Hacı Adil Bey tarafından genç yaşta vefat eden oğlunun anısına yaptırılan çeşme günümüzde şehir merkezinde en iyi korunan çeşme durumundadır.
Kaynak : Murat KARDEMİR ( Edirne Çeşmeleri isimli yüksek lisans tez çalışması )