Trakya Umum Müfettişliği’nin “Köycülük” Alanında Çalışmaları

Atatürk’ün “Köylü milletin efendisidir!” sözü tarihe çalakalem not düşülmüş, gönül almak için öylesine söylenmiş bir söz değildi. Cumhuriyetin ilk yıllarıyla birlikte sosyal, iktisadi ve kültürel kalkınmanın hedefine ulaşmasının yolu kırsaldan kalkınmada görülmüştü. Bu amaçla yapılan çalışmaların en verimli ve hedef odaklı olanları hiç şüphesiz “Umumi Müfettişlikler” eliyle yürütülenlerdi. Bir asırı geçen yoğun göç dalgalarıyla boğuşmuş, Balkanlar üzerinden gelen savaşlarla iyiden iyiye hırpalanmış Trakya yerleşimlerinin abad edilmesi ise Trakya Umumi Müfettişliği eliyle gerçekleşecekti.

Sayfalarımızda daha önce yer verdiğimiz “Trakya Azat Obaları” çalışmasıyla Trakya’nın yakın tarihinin sayfalarını aralayan Dr. Murat BURGAÇ; “Trakya Umumi Müfettişliği” isimli çalışmasında yer verdiği, ilgili müfettişliğin “Köycülük Alanındaki Çalışmaları” ve “İdeal Cumhuriyet Köyü” bölümlerini Trakya Gezi Rehberi okuyucuları ile paylaştı.

Sayın Dr. Murat BURGAÇ‘ın kırsal kalkınmaya zamanın ötesinden önermeler sunan, ilham perileri uçuran Trakya Umumi Müfettişliği’nin sosyal, kültürel ve çevreci öğelerle donatılmış çalışmalarını keyifle okuyacağınızı umuyor; Trakya yakın tarihine değerli katkıları için kendisine teşekkürlerimizi sunuyoruz.

TRAKYA UMUMİ MÜFETTİŞLİĞİ’nin “KÖYCÜLÜK” ALANINDAKİ ÇALIŞMALARI

Dr. Murat BURGAÇ

Köy Bürosu”nun Kurulması

Trakya Umumi Müfettişliği’nin en önemli çalışma alanlarından biri köycülüktü. Köycülük; bölge köylerinin topyekün kalkınmasını sağlamak amacıyla yapılan çalışmalar için kullanılan bir kavramdı. Umumi müfettişlik bu alandaki çalışmalarını “Köy Bürosu” aracılığıyla yürütüyordu.

Köy Bürosu; 25 Aralık 1935 tarihinde, 2883 sayılı, “İkinci Umum Müfettişlik ve Müşavirlerinin Teşkilat Kadroları Hakkındaki Kanun”un kabul edilmesiyle kuruldu. Bu kanun; bir yandan Trakya Umumi Müfettişliği’nin kadrolarını genişletir ve müfettişlik bünyesinde çeşitli bakanlıklara mensup müfettişlerin müşavir olarak görevlendirilmesinin önünü açarken, diğer yandan da müfettişliğe bağlı bir “köy bürosu” kurulmasını öngörüyordu. Bu büronun kuruluş amacı yasanın gerekçesinde şöyle açıklanmıştı:

“Atatürk; Kamutayın 1935 yılı açılış söylevinde yurtta köy ve köycülüğün önemle ele alınmasını emir ve işaret buyurmuşlardır. Dört yıl evvel Vekâletçe göz önüne alınan bu çok mühim ve hayati mesele, İzmir vilayetinde köy büroları teşkili suretile tatbik ve tecrübe ettirilerek güzel ve verimli sonuçlar elde edilmiştir. Köy bürolarının; planlaştırılmamış bir köy kalmamasını temin yolunda halen birinci derecede müracaat edilecek bir teşekkül olduğu bu suretle fiilen ve tecrübeten tahakkuk etmiş bulunmaktadır. Trakya’da şimdiye kadar yapılan tetkikatla; toprak, iklim ve coğrafi durum bakımından İzmir’de tatbik sahası bulunan ve iyi neticeler veren bu teşekkülün Trakya’nın ekonomsal kalkınmasını temin yolunda ilk defa plana alınacak ve güzel sonuçlar verecek yegane teşekkül olacağı kanaati tebellür eylemiştir. Şu halde mevcud imkan ve şartları, köy kalkınma işi için düzenleyerek teşkilatlandırmakta zaruret vardır. Önümüzdeki yıllarda bu mıntıkada köycülük işlerinin alacağı geniş durum şimdiden göz önüne getirilirse bu çalışma ve planlaştırma keyfiyetinin, kati bir lüzum ve zaruret halini aldığı tebarüz eder. İşte köylerimizde istihsal, satış ve istihlak tarzlarını düzenlemek ve sağlık, kültür, tarım ve bayındırlık işlerini planlaştırarak yürütmek maksadile (Trakya Umumi Müfettişliği Bünyesinde M.B) köy büroları teşkili zaruri görülmüştür. (1) ”

Köy Bürosu kurulduktan hemen sonra büronun kadroları oluşturulmaya başlandı. Büronun şefliğine, Cumhuriyet Gazetesi’nde köycülük ile ilgili yazdığı makalelerle tanınan Selahaddin Kanemin tayin edildi (2)

Şefi belirlenen ve kadroları oluşturulan büro, 1 Ocak 1936’da, Kazım Dirik’in Trakya Umumi Müfettişliği döneminde, faaliyete geçti. (3) Kazım Dirik, daha İzmir Valiliği sırasında köy ve köycülük işleriyle yakından ilgilenmiş, İzmir’de ilk defa olarak Köy Bürolarını kurmuş, gösterdiği başarılardan dolayı çeşitli Bakanlıklardan teşekkür ve takdirnameler almıştı. (4) O; “köyün; cemiyetle devleti tek yürek halinde birleştiren bir varlık olduğuna candan inanan”, köyü “bir yük değil, bir kıymet” olarak benimseyen ve köycülük konusundaki çalışmalarını bu inanç doğrultusunda yürüten bir idareciydi (5)

Dolayısıyla Trakya Umumi Müfettişliği bünyesinde Köy Büroları kurulmasının Onun müfettişliği dönemine denk düşmesi, büronun kısa zamanda organize edilmesi ve başarılı çalışmalar yapabilmesi açısından son derece yararlı bir “rastlantı” oldu.

Trakya Umumi Müfettişliği Köy Bürosu’nun asli görevi; bölgedeki köyleri ekonomik, sosyal, sağlık, kültür, bayındırlık bakımından geliştirmek; köylüyü yeni Türk rejiminin büyük ülküsüne uygun bir suretle kalkındırmak için esaslı tedbirler almak ve kalkınma programları yapmaktı. (6) Yani köylünün, bir yandan maddi diğer yandan manevi olarak kalkınması sağlanacaktı. Umumi Müfettiş Kazım Dirik’in köycülük hakkındaki düşünceleri de bu doğrultudaydı. O, konu hakkında kaleme aldığı bir yazısında şöyle diyordu:

“Köyü gerçekten sevmek, tanımak, sevdirmek için, onu ancak içinden görmek, onun öz hacet ve dili ile konuşup anlaşmak lazımdır. Köylüye tutacağı yolu, tutunacağı destekleri göstermek, usanmadan çalıştırmak ve her şeyden önce bu davaya sarılmak ve sadık kalmak gerektir…Yüzlerce sene alıştığı obasından, mezarlık içindeki imam, tekke ve medrese odasından, kafaların derinliğine ve bünyesinin iliğine kadar işlemiş olan hurafelerden, hastalıklardan, maddiyetini olduğu kadar maneviyatını de kurtarmak,yeni telkinlerle milli vicdana, aydın ufuklara doğru ışık salmak, sabır tüketen ve sağlam sinir isteyen en zorlu bir iştir…İşte devletin yüzde seksen beşini tutan köylerin kalkınma savaşı bu şartlar altında yürütülmektedir…

Bunun içindir ki sımsıkı el ve iş birliği, sabırlı bir idare kuvveti; şimşek çakar gibi, çeşitli yollardan ve büyük inkılap partimizin kanallarından süreklice aydınlatılmalıdır. İşte yeni köylerdeki iş ve hayat kadrosu bu heyecanın çekirdeğidir… Fikir, bilgi, hareket ve yenilik isteyen bu işler; ancak köy ve köylüyü devletin temeli saymakla ve onu bu bakımdan ele alarak bir kuyumcu gibi işlemekle mümkündür. Köylünün ruhu, kafası, bünyesi, ev-barkı, yaşayış tarzı, toprağı,çeşitli hayvanları, avadanlıkları, irili ufaklı makineleri vb. işte bu işleri sağlam ve isabetli bir tutuşla düzen koymak ve işletmek bu günkü köycülüğün anlam ve ifadesidir. Bu da plan ve program ile yetiştirilecek elemanların işidir. (7)”

Bu temel hedefler doğrultusunda çalışmalara başlayan Trakya Köy Bürosu, bölgedeki köylerin topyekûn kalkınması için gerekli olan planlama ve program hazırlama çalışmalarına başladı.

Alpullu Ovası’nda Tarım İşçileri – Ratip TAHİR

Beş Yıllık Köy Kalkınma Programının Hazırlanması

Kalkınmanın en önemli ön koşullarından birisi, planlama yapmak ve kalkınma işini programlaştırmaktı. Köycülük hareketinde de, plan ve program denilen, “cankurtaranın” çerçevesinden çıkmamak gerekliydi. (8)

Bu düşünceden hareketleTrakya Köy Bürosu, kurulduktan kısa bir süre sonra, “Trakya’nın Beş Yıllık KöyKalkınma Programı”nı hazırladı. Program, tüm valiliklere ve kaymakamlıklaragönderildi. Trakya Umumi Müfettişi Kazım Dirik, Trakya’daki köycülük çalışmaları ve beş yıllık program için şöyle diyordu:

“Kamutay kararile Trakyada uygulanan köycülük kalkınması ve bunu işleten köy bürolarının az vakitteki verimli eserleri ümitlerle doludur. Binbir acı gören ve kahramanlar yatağı olan Trakya insanlarında, topraklarında ve her şeyinde fışkıran ve fakat gereğince işlenmemiş bir kapasite vardır ki şimdi de cumhurluğun ve büyük davanın temeli sayılan köycülük kalkınmasına büyük bir hız verecektir… İşte Trakyanın (köy) kalkınma programı bu vargı ile hazırlanmış, köylünün isteğine varlığıyla kapasitesine uygun en pratik bir durumla ortaya konmuştur. Bütün buyurmanlar ve işyarlar için bu kalkınma işini aşk haline getirmek ve yürütmek ulusal ve yükümsel bir ödevdir. (8) ”

Program köyün her alanda kalkınması hedefi doğrultusunda düzenlenmişti Programda; “Sağlık”, “Kültür”, “Bayındırlık”, “Tarım ve Ekonomi” olmak üzere dört ana başlık vardı. 5 yıl içinde (1936–1940) her başlık altında yapılacak işler şöyle belirlenmişti (9)

A ) SAĞLIK İŞLERİ

(1936 yılında bitirilecek işler)

• Kuyulara; bilezik, tulumba ve kapak takılacak, kuyuların dört yanı harçla çevrilecektir.
• Bulaşık ve ayakyolu çukurları açılacaktır.
• Köyün genel süprüntü ve gübreliğinin yapılacaktır. (1937 yılında bitirilecek işler)
• Köye; çöp arabası, çöp sandığı, çöp kutusu ve sulama arabası alınacaktır.
• Küçük bataklıklar kurutulacak su toplanan çukurlar toprakla doldurulacaktır.
• Büyük ve pazar kurulan köylerde Köy Kanaraları kurulacaktır.
• Her köyde genel ayakyolları açılacaktır. .
• Köylerde; ulusal, sosyal ve sağlık kurumları ( Hava Tehlikesi Kurumu, Kızılay, Çocuk Esirgeme, Spor, Avcılık, Hayır ve Düşkünlere Yardım Kurumları ) kurulacaktır.

(1938 yılında bitirilecek işler)

• Her 20 köye bir sağlık korucusu tutulacaktır.

(1939 yılında bitirilecek işler)

• Büyük ve kalabalık köylerde köy çamaşırlıkları yapılacaktır.
• Köylerde kireç kuyuları açılacaktır (10)

(1940 yılında bitirilecek işler)

• Köyün demir borulu veya künklü suları, su depoları, köy çeşme ve yalakları: Yakınında kar suyu veya yüksekte kaynakları olan köylerde, bu köylerin maddi durumları da dikkate alınarak, demir borulu veya künklü su yolları ve ayrıca su depoları, köy çeşmeleri yapılacaktır.
• Bulaşıcı hastalıklarla mücadele için, beş-on köyün birleşerek imece yapması suretiyle, buğu sandıkları ve etüv makineleri alınacaktır.
• Her köye bir ecza dolabı veya ecza sandığı alınacaktır.
• Köylerin dışına, etrafı duvarla çevrili olacak şekilde ve içi çam, servi, ardıç gibi ağaçlar dikilerek köy kabirlikleri kurulacaktır.
• Büyük, suyu bol ve örnek köylerde imece ile köy hamamı ve duş yeri yapılacaktır.
• Yetiştirilen ürünlerin bolluğuna, imecesine ve maddi durumuna göre, susuz köylerde, artezyen veya kuyu açtırılacaktır. 18. Yorgun, cılız, sinirli, düşkün ve çoğu sıtmalı ova köylerinin çocuklarını korumak, kurtarmak, güçlerini arttırmak için, uygun yerlerde “azad obaları” açılacaktır (11)

B ) BAYINDIRLIK İŞLERİ

(1936 yılında bitirilecek işler)

• Köylerin anayollara ve birbirine gidişini çok kolaylaştıracak olan levhalar alınacak ve takılacaktır. Bunların, kırılmaması için, tahtadan olmamasına dikkat edilecektir.
• Büyük ve örnek köylerde “Çocuk Spor Alanı” yapılacaktır.
• Irmak geçitleri kenarlarındaki büyük köylerde, “ırmak salları ve varegeller” satın alınacaktır.
• Umumi müfettişliğin satın aldığı gezici sinema ve projeksiyon makineleri köylerde dolaştırılacak ve sağlık, iskân, kültür, tarım, ekonomi, bayındırlık alanlarında öğretici filmler gösterilecektir (12)

(1937 yılında bitirilecek işler)

• Vilayetlerin para yardımı ve köy imecesiyle gençler için spor alanı yapılacaktır.
• Köy yolları için yol avadanlıkları satın alınacaktır.
• Her köyde bir Cumhuriyet alanı ve Atatürk anıtı yapılacaktır. Alanda bir bayrak direği bulunacak, tören ve Pazar günleri bayrak çekilecektir. Ayrıca devrimin büyük anlamını ve ulusal benliği kabartan andaçlar yaptırılacaktır.
• Önce büyük köylerde daha sonra da küçük köylerde; kazma, kürek, balta, kanca, kova gibi yangın söndürme avadanlıklar alınacaktır.

(1938 yılında bitirilecek işler)

• Köy odası olmayan tüm köylerde köy odası yapılacaktır.
• Tüm köylerde, köy konuk odası ve konuk ahırı yapılacaktır.
• En büyük ve en zengin köylerde, köy radyosu alınacaktır. Her yıl hangi köyler radyo alacaksa bu köylerin isimleri umumi müfettişliğe bildirilecektir. Birbirine yakın küçük köylerden en az bir tanesinin alması sağlanacaktır.
• Büyük ve zengin köylerde köy telefonları kurulacaktır. Küçük ve yoksul köyler de bu iş için birer birlik şeklinde bir araya getirilecek ortaklaşa para ve imece ile telefon şebekesini kuracaklardır.

(1939 yılında bitirilecek işler)

• Geçit vermeyen yol parçaları taşla döşenecek, köy yollarının eksiklikleri tamamlanacaktır.
• İşlek olan köylerde köy hanları kurulacaktır.

(1940 yılında bitirilecek işler)

• Köylerin kapasitesi ve gereksinimleri dikkate alınarak, isteyen köylerde, köy posta kutuları kurulacak; atı, çantası, göreve uygun kılık-kıyafeti olan biri köy postası olarak görevlendirilecektir. Bu kişinin adı-sanı devlet ve posta yerlerine bildirilecektir.
• Büyük ve örnek köyler için köy harita ve bayındırlık planı hazırlatılacaktır. Bu iş 1939 yılında başlatılacak ve 1940 yılı sonuna kadar tamamlanacaktır.
• Büyük ve zengin köylerde, köy kahvehaneleri kaldırılacak yerine sağlık kurallarına uygun, ferah gönül açıcı “köy gazinoları” kurulacaktır. Bu işe 1939 yılında başlanacak, 1940 yılı sonuna kadar bitirilecektir.

C ) KÜLTÜR İŞLERİ

(1936 yılında bitirilecek işler)

• Önceki yıllarda yapımına başlanmış küçük okulların eksikleri tamamlanacaktır. Yeniden okul yapma işi beş yıllık programla ve vilayet özel bütçelerinden verilecek yardım ve öğretmen tahsisatı göz önünde tutularak yürütülecektir
• Okul ve öğretmeni olan her köyde okuma odaları açılacaktır. Pek az para ve kitap ile hemen başlanacak ve ilerleyen yıllar içinde genişletilecektir.

(1937 yılında bitirilecek işler)

• Önceki yıllarda yapımına başlanmış büyük okulların eksikleri tamamlanacaktır.
• Her köy okuluna 3–5 dönüm bir çalışma tarla ve bahçesi, bir cins tavuk kümesi, fenni arı kovanı verilecektir.
• Büyük ve örnek köylerde; köy konferans, projeksiyon ve temsil salonu yapılacaktır. Salon; köy konferansları, sinema izlenmesi, projeksiyon gösterimi kullanımlarına uygun olarak, imece ile yapılacaktır. Vilayetlerin özel idareleri de bu iş için para yardımında bulunacaklardır.

(1938 yılında bitirilecek işler)

• Büyük ve zengin köylerde öğretmen evi yapılacaktır. Evler, tek katlı olacak, taş, tuğla veya kerpiçten yapılacaktır. (1940 yılında bitirilecek işler)
• Köy müzesi (etnografya): her ilçede ve örnek köylerin sadece bir ya da ikisinde açılacaktır. Etnografya müzesinde neler olacağı bir as tüzükle bildirilecektir.
• Hiç okulu veya öğretmeni veya 4-5 inci sınıfları olmayan köyler için, umumi müfettişlikten verilen buyruklar doğrultusunda, yatılı okul açılacaktır.

D ) TARIM ve EKONOMİ İŞLERİ

(1936 yılında bitirilecek işler)

• Büyük köyler ve çevresinde sergiler ve hayvan panayırları açılacaktır.

(1937 yılında bitirilecek işler)

• Cins tohumları, köyün ortak ürünlerini ve köy birlikleri adına alınan makineleri korumak için ambarlar yapılacaktır.
• Umumi müfettişliğin yönergelerine ve gönderilecek çizelgelere göre, köy tarım ve hayvancılık istatistikleri tutulmaya başlanacaktır.

(1938 yılında bitirilecek işler)

• Pazar kurulan büyük köylerde; yiyecek, giyecek gibi eşyaların açıkta ve toprak üstünde satılmasını engellemek için Lonca ve Hâl kurulacaktır.

(1940 yılında bitirilecek işler)

• Tavuk cinsini ıslah etmek, çok yumurta ve bol et veren tavuk cinslerini verimsiz yerli cinslerin yerine koymak için, büyük ve örnek köylerde, “Tavuk İstasyonları” açılacaktır.
• Arıcılık yapılan köyler için, 50–60 kilo bal yapan “dadanblad” kovanları yaptırılacak ve buralardaki kara kovanlar, fenni dadanblad kovanlarla değiştirilecektir.
• Büyük ve örnek köylerde; eti, tüyü ve derisi iyi para getiren Ankara ve Hollanda mavi cins tavşanı yetiştirmek üzere, Tavşan İstasyonları kurulacaktır.
• Her köy 10-15 lira vererek, imece yoluyla, cins at ve eşek aygırları ve boğa alacak; bunlar alındıkça nesli bozuk damızlıklar burdurulacaktır.
• Büyük ve yakınında baytar olan köylerde; içinde damızlık hayvanlar bulunan, “Aşım Durağı” (Sıfat İstasyonu) kurulacaktır. İstasyonların planları, umumi müfettişlik tarafından gönderilecektir. İstasyonlar imece usulü ile kurulacaktır. İstasyondaki damızlık hayvanlar birleşik köylerin ortak malı olacaktır.
• Büyük köylerde, motorlu veya yel değirmeni ile un, susam, zeytinyağı, nişasta yapan küçük fabrikalar kurulacaktır.
• Köyde, I. Dünya ve Kurtuluş Savaşlarında şehit düşenleri saygı ile anmak, yaşatmak için; köyün en iyi yerinde, bahçesinde meyveli ve meyvesiz ağaçlar bulunan bir “Şehitler Andacı Koruluğu” oluşturulacaktır. Ağaçlara; şehitlerin adı, sanı ve şehit olduğu yeri gösterir küçük etiketler takılacaktır.
• Büyük ve zengin köyler birlik yaparak, Kalbur (Maro) ve ot, saman, balya makinesi alacaktır. Bu köylerin ortak malı olacak olan bu makineler merkezi bir köyde bulundurulacaktır.
• Arı yetiştiren köyler birleşerek, petek ve balmumu makineleri alacaktır. Petek makinesi ortak köylerin birinde bulundurulacaktır.
• Sütçülük, yağcılık, peynircilik yapmakta olan veya yapmaya kapasitesi olan köyler kendi aralarında bir birlik oluşturarak; yağ ve peynir makineleri satın alacaklardır. Makineler ortak köylerin birinde bulundurulacaktır.
• 4–5 köy birleşerek; ordudan tezkere ve belgesini almış nalbant ustalarından arasından seçecekleri bir ustayı “köy nalbant ustası” olarak tutacaklardır.
• Umumi müfettişlik tarafından verilen ağaçlandırma planına göre, yabani ağaçlar aşılanacak, köy kavaklıkları kurulacak, yol ve tarla boyları ağaçlandırılacaktır.
• Köy sandığına gelir sağlamak için, köyün ortak tarlalarının bir kısmı, köy adına ekilecek veya köy için ortak meyve bahçeleri ve fidanlıklar kurulacaktır.
• Meyveli ve meyvesiz cins ve aşılı fidanlar yetiştirmek, dağıtmak ve köyün sulak yerlerini, meydanlarını ağaçlandırmak için köy fidanlıkları kurulacaktır.
• Tarım uzmanlarının kılavuzluğu ile sulak köylerde; suni çayırlar, yoncalıklar; susuz köylerde ise “Sudan Çayırı” gibi çayırlıklar oluşturulacaktır.
• Tarım Kredi Kooperatifleri ve Satış Kooperatiflerine üye olunacaktır.

Köy Bürosu; beş yıllık kalkınma programını en iyi şekilde yürüterek, bölgedeki diğer köylere örnek olması için; Edirne’de 12, Kırklareli’nde 19, Tekirdağ’da 23 ve Çanakkale’de 28 olmak üzere toplam 82 “örnek köy” belirledi. (13)

Örnek köylerden biri de, Kırklareli’nin Babaeski kazasına bağlı, Edirne ve İstanbul hattı üzerinde bulunan Pehlivanköy’dü. (14) Pehlivanköy’de, tren garı yanındaki, hurda parçalarıyla dolu metruk arazi temizletildi, ağaçlandırıldı ve bir meydan haline getirildi. Mezarlık düzenlenerek burada bir park yapıldı. Köyde bir örnek fidanlık oluşturuldu. Koruluklar ve meyve bahçeleri tesis edildi. Geniş bir bahçe oluşturularak bahçenin içine bir Mehmetçik abidesi inşa edildi. Beş sınıflı bir ilkokul; ayrıca 3 yıllık köy okullarını bitiren çocukların 4. ve 5. sınıfa devam etme olanağını sağlamak amacıyla bir talebe yurdu, Halkevi, okuma odası, marangozluk ve demircilik kursu, biçki-dikiş yurdu açıldı. Ayrıca, köyde yetiştirilen ürünlerin, yapılan “ev ve el işlerinin” sergilendiği bir “köy müzesi” kuruldu. Bir köy konağı inşa edildi ve bu konağın hemen yanında “tavşancılık” ve “tavukçuluk” tesisleri yapıldı. Bu tesisler köylünün beslemekte olduğu tavuk cinslerini ıslah edilmesini ve ekonomik olarak son derece kazançlı bir iş olan tavşancılığın köyde yaygınlaşmasını sağladı. Bir değirmen ve küçük bir fabrika kuruldu. Köy çarşısı, köy kanununun emrettiği şekilde, düzenlendi. Köyde modern bir kanara ve bir ağıl yapıldı. Köy evlerinin damları kiremide çevrildi. Köye elektrik getirildi. (15)

Umumi Müfettiş Kazım Dirik ve Köy Bürosunun; sistemli, planlı çalışmaları ve direktifleri sayesinde kısa zaman içinde, Cumhuriyet idaresine yaraşan bir yerleşim yeri haline gelen Pehlivanköy’ün, halkı; umumi müfettişe saygı ve sevgilerini göstermek için Onu “fahri hemşehri” olarak kabul etti. (16)

Umumi müfettişliğin köy kalkınması alanında yaptığı önemli hizmetlerden biri de bölge köylüsünün çeşitli alanlardaki bilgisini arttırmaya yönelik küçük kitapçıklar yayınlamasıydı. Bu kitapçıklar genel itibariyle; Beş Yıllık Kalkınma Programında belirtilen alanları kapsıyordu. Bu kapsamda; bayındırlık, sağlık ve sosyal, tarım, baytar (veteriner), ekonomi ve kültür alanlarında 220 kitapçık yayınlanması kararlaştırılmıştı. Kitapçıklar; köy planları ve krokileri, köyleri güzelleştirme programları, çocuk sağlığı ve çocuk hastalıkları, köy artezyenleri ve kuyuları, sıtma ile savaş, tohum cinslerinin ıslahı, ağaç hastalıkları ile savaş, bağcılık ve meyvecilik, at yetiştiriciliği, bulaşıcı hayvan hastalıkları ile savaş, sütçülük ve mandıracılık, peynircilik ve kaşarcılık, Balcılık ve balmumculuk, kooperatifçilik, Atatürk ve Devrim ateşi, Altı Ok, köy defterleri, köylünün okuması ve okutulması, köy öğretmeni ve köy okulları gibi son derece çeşitli konuları kapsıyordu. (17)

( Fotoğraf : Sarımsaklı Çiftliği / Lüleburgaz – Mustafa GÜLTEKİN Koleksiyonu )

Trakya Köy Bürosu; hızlı bir şekilde, kararlaştırılan kitapçıkların hazırlatılması ve basımı işine girişti. Kitapçıkların; köy ruhuna yatkın, köylünün dili ve gönlüne uygun; 20–25 sayfadan oluşan az hacimli ve bol resimli olarak hazırlanması kararlaştırıldı. Böylece bunların, köylüler için okunması kolay, eğlenceli birer nitelik kazanacağı öngörülüyordu. Kitapçıkların hazırlanması işinde; alanlarında uzman olan ve köyün kalkınmasına gönül vermiş kişilerden ayrıca ilgili kurumlardan yararlanıldı. (18) İlk bir yıl içinde bu kitapçıklardan 52 tanesi -her kitapçıktan 1000–1500 tane olmak üzere- bastırılarak tüm köylere dağıtıldı. (19)

Umumi müfettişlik; Trakya’nın 5 Yıllık Köy Kalkınma Programında yer alan hedeflere, belirlenen sürelerde, ulaşılmasını sağlayabilmek için planlamaya son derece büyük bir önem vermekteydi. Bu planlamanın bir parçası da “bütçe” hazırlamaktı.

Köylerin bütçe hazırlamalarının ve yapılacak çalışmaların bu bütçede belirlenen gelirgiderlere uygun bir şekilde yürütülmesinin, istenen kalkınma atılımını gerçekleştirmek açısından önemli olduğu düşünülüyordu. Bütçe hazırlanması; o köyde yapılacak işlerin planlaştırılması açısından da önemliydi. Bu noktadan hareketle Trakya Umumi Müfettişliği; “örnek köy bütçeleri” hazırlayarak köylere dağıtmaya başladı. Köy bütçeleri; köyün yıllık gelir ve giderlerinin, aşağı yukarı, tutarını gösteren ve bunların onaylanmasına, yerine getirilmesine izin veren bir karar demekti.

Trakya Umumi Müfettişliği bölgesinde 1391 köy vardı ve bunların 1186’sında “Köy Kanunu” uygulanıyordu. Köy Kanunu’nu uygulayan köylerin, köy bütçesi hazırlamaları gerekiyordu (20) İşte Umumi Müfettişlik Köy Bürosu’nun, “örnek köy bütçeleri” uygulaması; bölge köylerinin hazırlamakla yükümlü oldukları bütçelerin, idare esaslarına uygun bir şekilde yapılmasını sağlamak amacıyla başlatılmıştı (21)

Her köy, kendi bütçesini, gönderilen örneğe uygun olarak düzenliyordu. Bütçeler hazırlanırken, bir yılın gelir ve giderini bulmak için, geçmiş üç yılın gelir ve giderlerinin ortalaması dikkate alınıyordu. Bu bütçeler her yıl Mart başından Şubat sonuna kadar olan süreyi kapsamaktaydı ve 15 Ocak ile 15 Şubat arasında hazırlanarak 1 Mart’tan itibaren uygulamaya girecekti. Bütçeler; devlet kanunlarındaki köy ödevleriyle, köy kanunundaki gelir ve giderler referans alınarak, köy ihtiyar kurulunca hazırlanacaktı. Bütçe onaylanmadan, köydeki hiçbir kurul hiçbir harcama yapamayacaktı. Onaylanmış bütçelerin birer örneği; valilik, kaymakamlık ve nahiye müdürlüklerine gönderilecekti.

Bütçede gösterilmeyen işler ortaya çıkarsa, bu durum hangi fasla ait ise, o faslın sonunda bırakılmış olan boşluklara madde sayısı konularak yazılacaktı. Köylüden alınacak para ve ürün için, Muhtarın mührü ve imzasını taşıyan bir makbuz verilecekti.

Köy sandık ve ambarlarından verilecek para ve ürün için ise senet alınacaktı (22) Köy Bürosu, örnek bütçeleri hazırlayıp, köylere göndermekle kalmadı; hazırlanan bütçelerin uygulanma sürecinde de köylere direktifler vererek yönlendirmelerde bulundu. Bu yönlendirme ve direktifler; “bildirim” adı verilen ve umumi müfettiş imzasıyla, Köy Bürosu tarafından yayınlanan talimatnamelerle yapıldı.

Köylerde; idari, ekonomik, sosyal, eğitsel ve bayındırlık alanlarında yapılması gereken ve istenen işlerle ilgili direktifler veren ve verilen direktiflerin ne şekilde uygulanacağını açıklayan bu bildirimler, planlı ve programlı bir köy kalkınmasının anahtarlarından biriydi. Umumi müfettişlik, merkezden hazırlayıp gönderdiği bu bildirimlerle, köy idarecilerine hangi işlerin yapılması gerektiğini bildirdiği gibi, bu işlerin nasıl yapılması gerektiğini de açıklıyor; böylece bir “kumanda merkezi” görevini yerine getiriyordu.

Örneğin Köy Bürosu tarafından yayınlanan “1 Numaralı Bildirim”de Trakya Umumi Müfettişi Kazım DİRİK; köy idarecilerinin (muhtarlarının), yapacakları tüm işleri bir programa bağlamalarını ve planlamalarını; bunun için de “iş takvimi” hazırlamaları direktifini verdi. Bu bildirimle birlikte, umumi müfettişlikçe bastırılan ve “işlerin aksamasına, unutulmasına karşı koyacak tek vasıta olan” iş takvimlerinden bir tanesi de örnek olmak üzere köylere gönderildi.

DİRİK; “İş takvimlerini yapacağım teftişve gezilerde arayacağım gibi, bütün arkadaşlarımdan da soracağım. Teftiş salahiyetiolan idare amirlerinin bu hususa özen vermelerini rica ederim.“ (23) sözleriyle bu konunun takipçisi olacağını da özellikle vurguladı.

Umumi müfettişliğin, planlama ve programlamaya verdiği bu önem ve konunun üzerine bu denli titizlikle eğilmesi, bölgede köy kalkınmasına yönelik programlama çalışmalarının başlamasını da beraberinde getirdi.

Örneğin Kırklareli’nin Lüleburgaz ilçesine bağlı köylerin, 1936 yılı Nisan ayında uygulayacakları “kalkınma programı” şöyleydi (24):

Alpullu’da şeker pancarı tarımı yapan köylüler – Ratip TAHİR

• Bütün köylerde (köyün büyüklüğüne göre bir veya ikişer) kuyulara bilezik tulumba ve kapak takılacak. Dört yanı örülecek ve harçla sıvanacak.
• Taşlı, Oklağlı, Hamidabad, Ahmedbey ve Çeşmekulu köylerindeki kerpiç, çeşme ve kuyu bataklıkları kurutulacaktır. Çukurlar doldurulacaktır.
• Bütün köylerde genel süprüntülük ve gübrelikler yapılacaktır.
• Bulaşık ve ayakyolu çukurları açılacaktır.
• Örnek köylerden olan Çiftlikköy, Kumsayık, Turgutbey, Ceylanköy, Oklağlı köyleriyle; Hamidabad ve Ahmedbey köylerinde birer tane çöp arabası, çöp sandığı, çöp kutusu ve sulama arabası yapılacaktır.
• Her köy; kazma, kürek, çekiç ve el arabası gibi yol aletleri alacak ve köylünün boş günlerinde köy yollarını onaracaktır.
• Her köy “yol bellilik levhaları” yapıp yerlerine takacaktır.
• Sakızköy, Karaağaç, Karamusul, Oklağlı, Evrensekiz, Seyidiler, Davullu, Turgutbey, Çengelli, Bedir, Umurça, Çiftlikköy, İmralı, Sarıcalı, Ayvalı, Düğüncübaşı, Yenitaşlı, Akçaköy, Kumsayık, Hamzabey köyleri, birer Cumhuriyet Alanı yapacaklar ve alana bir bayrak direği koyacaklardır.
• Her köyde şehit koruluğu yapılacak ve buraya dikilecek ağaçlara birer şehit adı takılacaktır.
• Örnek köylerde ve okulu olan bütün köylerde, okul salonları; konferans, sinema ve temsil salonu haline konulacaktır.
• Her köy okulu için (üç-beş) dekarlık birer çalışma tarlası hazırlanacaktır. Köyler için 100 tane –örneğine uygun Dadan arı kovanı (25) hazırlanacak; öncelikle öğretmeni olan altı köye daha sonra da diğer köylere bu kovanlardan dağıtılacaktır.
• Bütün köylerde ecza dolabı ve sandığı yapılacak, ilaçları hükümet tabibi vasıtasıyla alınıp, parası köy sandıklarından ödenecektir.
• Ahmedbey, Çiftlikköy, Kırıkköy, Evrensekiz, Hamidabad köylerinde birer kooperatif açılacaktır.

Trakya Umumi Müfettişliği; Köy Bürosu tarafından hazırlanan “beş yıllık kalkınma programı”, çerçevesinde köy kalkınması alanındaki çalışmalarını sürdürdü. Programda yer alan bazı maddeler, o dönemin Türkiye’si şartlarında, gerçekleştirilmesi pek mümkün olmayan şeyler olmakla birlikte, umumi müfettişlik, görev süresi boyunca,köy kalkınması alanında hedeflenen pek çok işin başarılmasını sağladı (26)

1938 yılına gelindiğinde, yani Programdan sonraki ilk üç yıl içinde, Trakya’da, köy kalkınması alanında, başarılan işler şöyleydi (27) :

• Bölgedeki köylerin 90’ında tavuk istasyonları açılmış, Trakya’nın hemen her köyünde tavuk cinsleri, bölgeye en uygun gelen verimli tavuk cinsleriyle ıslah edilmişti.
• Trakya köylerinin kalkınmasında ve köylü servetinin artmasında önemli bir yeri olan arı ve kovan meselesi çözülme yoluna girmiş, bölgedeki köylerin %60’ında modern ve fenni arıcılık yapılmaya başlanmıştı.
• Köylü için masrafsız ve kazançlı bir uğraş olan, tavşan besiciliği bölge köylerine tanıtılmış, benimsetilmiş ve köylerde 36 tavşan istasyonu açılmıştı.
• Hayvan neslinin ıslahına özel bir önem verilerek, Trakya köylerinin aygır ve boğa neslini ıslah etmek üzere 415 damızlık getirtilmiş, bu damızlıklardan azami verimi alabilmek için 142 aşım durağı (28) kurulmuştu.
• Ağaçlandırma çalışmaları titizlikle yürütülmüş ve tamamen ağaçsız olan 178 köy, meyveli ve meyvesiz ağaçlarla, yeşertilmişti. 1200 köyün 497’sinde fidanlık kurulmuştu.
• 169 köy konağı yapılmış ve/veya tamir edilmişti.
• 170 köyde Cumhuriyet Meydanı, 16 köyde konferans salonu yapılmıştı.
• Köylerin temizlik ve sağlığı açısından son derece önemli bir yeri olan tuvalet işine önem verilmiş ve köylerde toplam 1553 tuvalet yapılmıştı.
• 324 köye ecza dolabı, 7 köye; bit, pire gibi asalaklarla mücadeleye yarayan bir sağlık aracı olan, buğu sandığı alınmıştı.
• 141 köyde yangın söndürme alet-edevatı tamamlanmıştı.
• 80 köye, posta kutusu yaptırılmıştı.
• 211 köy okula kavuşturulmuş, açılan okullara ders araç-gereci de sağlanmıştı.
• Gezici projeksiyon ve seyyar sinema aracılığıyla, bölgedeki tüm köylerde; ülke tarihi, sağlık, ziraat ve bölgede yapılan kalkınma hareketlerini anlatan filmler gösterilmişti. Ayrıca bu üç yıl içinde pek çok köyde; artezyenler açılmış, mezarlıklar, hamamlar, kiremit ocakları, çeşitli kurum binaları, mezbahaneler yapılmış, imece yoluyla yüzlerce kilometrelik köy yolları inşa edilmişti.

İDEAL CUMHURİYET KÖYÜ PROJESİ

Umumi müfettişlik; “Trakya’nın Beş Yıllık Köy Kalkınma Programı”nın son yılında, köy kalkınması için yeni bir proje hazırladı. Bölgede, Cumhuriyet rejimine yaraşır, modern köyler oluşturulması amacıyla hazırlanan bu projenin adı “İdeal Cümhuriyet Köyü Projesi” idi. Umumi müfettişliğe göre bir köyün “ideal” bir köy olabilmesi için öncelikle şu işlerin başarılması gerekiyordu ( 29 )

Kültür Alanında

• İyi bir eğitim almalarını sağlayarak, köylüyü bilgisizlikten kurtarmak
• Köylünün kafasını ve duygularını aydınlatacak okuma odaları ve konferans salonları yapmak.
• Radyo ve gezici filmlerle köylünün bilgisini, görgüsünü ve neşesini arttırmak
• Köylüyü, Cumhuriyetin ve devrimin dinamik ruhuna bağlamak.

Sağlık Alanında

• Köyünde, evinde sağlıklı bir ortam içinde yaşamasını sağlamak ve kişisel sağlığını koruma yollarını öğretmek
• Köylerdeki sazlı, kamışlı damları kaldırarak, kiremitli damlara geçiş yapmak
• Köyleri temiz ve bol suya kavuşturmak
• Köylerde beden terbiyesinin gelişimini sağlayacak spor tesisleri kurmak

Ziraat Alanında

• Ziraatta ıslah edilmiş tohum kullanılmasını sağlamak.
• Ziraatı tek çeşit ekimden kurtararak, çeşitli ekime (polikültür) doğru ilerlemek.
• Değerli maddelerin (yağlı-yağsız, şekerli-şekersiz nebati maddeler) yetiştirilmesini teşvik etmek ve bu maddeler için motorlu değirmenler kurmak.
• Meyveli meyvesiz ağaçlandırma yapmak, koruluklar kurmak.

Hayvancılık Alanında

• İyi damızlıklar yetiştirerek bunlarla köylerdeki hayvan cinslerini ıslah etmek, çoğaltmak ve bunlara, verimli birer ihraç maddesi olacak kadar, değer kazandırmak.
• Köylünün, hayvanlarına, iyi ve sağlık şartları uygun yerlerde bakmasını, barındırmasını sağlamak.
• Hayvan gıdasını, faydası az bir madde olan samandan uzaklaştırmak, yonca, hayvan pancarı, küspe gibi gıdalarla takviye etmek.
• Arıcılık, tavukçuluk, tavşancılık gibi besicilik dallarının köylerde yaygınlaşmasını sağlamak.

Ticaret Alanında

• Köylerde yol ve köprü yapım faaliyetlerine girişmek, köylerin merkezle ulaşım ve iletişimini kolaylaştırmak
• Köylerde küçük zanaatlarının, el ve ev işlerinin gelişmesini teşvik etmek. İdeal Cumhuriyet Köylerinde yapılacak olan tüm bu işleri yürütecek kadroyu ise; öğretmenler, eğitmenler, bölgenin ebesi, sağlık korucusu, hayvan sağlık memuru, fenni nalbant ve tarımbaşı oluşturacaktı (30)

İdeal Cumhuriyet Köyünün, dairesel bir planda yapılanması öngörülmüştü. Köyün tam ortasında Cumhuriyet Anıtı yer alacaktı. Köyde bulunması gereken tüm diğer yapılar bu anıtın çevresinde küçükten büyüğe doğru sıralanan halkalar şeklinde dizilecekti. En dış halkaları ise köy evleri oluşturacaktı. Hazırlanan İdeal Cumhuriyet Köyü Haritası şu şekildeydi. İdeal Cumhuriyet Köyü için hazırlanan haritada (31) her numara, köyde bulunması gereken bir öğeyi göstermekteydi ve köy dükkânlarından fabrikalara, okul ve okuma odasından fidanlığa, değirmenden modern ağıl ve ahırlara, çocuk parkından spor tesislerine kadar, modern bir yerleşim yerinde bulunması gereken her öğeye yer verilmişti (32)

İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi; Trakya Umumi Müfettişliği’nin bölge köylerinin ulaşmasını arzuladığı nihai hedefi temsil ediyordu. Bu proje, bir bakıma,müfettişliğin köycülük idealiydi. Bu cümleden olmak üzere Trakya Umumi Müfettişliği, ideal Cumhuriyet Köyü hedefine ulaşabilmek için; bayındırlık, ziraat, hayvancılık, sağlık ve kültür alanındaki çalışmalarına görev süresi boyunca devam etti. Örnek köyler belirleyerek, kurslar açarak, bildirimlerde bulunarak, köycülük kongreleri toplayarak (33) köylerde yapılan çalışmaları yerinde ve sıkı bir şekilde denetleyerek Trakya’da, köy kalkınması alanında önemli işler başarılmasını sağladı.

Kaynakça :

• ( 1 ) “İkinci Umum Müfettişlik ve Müşavirlerinin Teşkilat Kadroları Hakkındaki Kanun’un Esbab-ı MucibeMazbatası”, TBMMZC, D. 5, c. 7, Sıra No: 61, s. 1.
• ( 2 ) Cumhuriyet, 31 İkincikanun (Aralık) 1936, S. 4708, s. 7.
• ( 3 ) TC MDM, İzmir Enternasyonel Fuarında Trakya (1937), s. 6.
• ( 4 ) Konu hakkında iki örnek için Bkz., İzmir Valisi Kazım Dirik’e Dahiliye Vekâleti tarafındangönderilen takdirname, Tarih: 27.07.1926, Devlet Mezarlığı Arşivi (DMA), Envanter No: 370.İzmir Valisi Kazım Dirik’e Dahiliye Vekâleti tarafından gönderilen teşekkürname, Tarih: 25.06.1934,DMA, Envanter No: 353.
• ( 5 ) Buç, 14 Mart 1936, S. 688, s. 3.
• ( 6 ) TC MDM, Trakya (Altıncı İzmir Fuarı Trakya Broşürü), s. 6.
• ( 7 ) DMA, Envanter No: 356, s. 1, 2.
• ( 8 ) Aynı, s. 1
• ( 9 ) “Trakya Umumi Müfettişi Kazım Dirik’in Trakya Valilerine ve Kaymakamlarına Gönderdiği Tebligat”, Trakya Umumi Müfettişliği Köy Bürosu, Trakyanın 5 Yıllık Köy Kalkınma Programı, s. 16. 897 Aşağıda sıralanan işlerin hepsine 1936 yılında başlanacaktır. Ancak bunların bitirilme tarihleri farklı olduğundan, bu işleri her yıl için ayrı ayrı göstermek daha uygun görülmüştür. Orijinal belgede de -“Trakyanın Beş Yıllık Köy Kalkınma Planı”- bu işler yıllara göre taksim edilmiştir. Bkz., Trakya Umumi Müfettişliği Köy Bürosu, Trakyanın 5 Yıllık Köy Kalkınma Programı, s. 17-30.
• ( 10 ) Bu kuyuların iç ve dış badanası her yıl yapılacaktır.
• ( 11 ) Azad Obaları, 1936’dan başlayarak 1940’a kadar her yıl Haziran ve Temmuz ayında açılacaktır.
• ( 12 ) Her yıl devam edecek bir iştir. Bu iş için köyler, bütçelerine 3-5 lira ödenek koyacaklardır.
• ( 13 ) TC MDM, İzmir Enternasyonel Fuarında Trakya (1937), s. 22–23. Trakya Umumi Müfettişliği Köy Bürosu, Trakyanın 5 Yıllık Köy Kalkınma Programı, s. 39. Örnek köylerin sayısı her geçen gün arttırıldı. 1940’a gelindiğinde Trakya Umumi Müfettişlik mıntıkasındaki örnek köy sayısı 250’ye ulaşmıştı. BCA, CHPK, FK: 490.1.0.0, Y.No: 1583.454.1, Tarih: 16.03.1940, s. 11.
• ( 14 ) Milli Gazete, 20 Eylül 1934, S. 546, s. 3.
• ( 15 ) Trakya’da Yeşilyurt, 29 Haziran 1936, S. 630, s. 1. BCA, CHPK, FK: 490.1.0.0, Y.No: 1583.454.1, Tarih: 16.03.1940, s. 11. Edirne Postası, 29 Mayıs 1940, S. 946, s. 1.
• ( 16 ) DMA, Envanter No: 342.
• ( 17 ) Bastırılması kararlaştırılan kitapçıkların tam listesi için bkz., BCA, BMGMK, FK: 30.10.0.0., Y.No: 72.475.5, Tarih: 07.01.1936, s. 3-9. Ayrıca Trakya Umumi Müfettişliği Köy Bürosu, Trakyanın 5 Yıllık Köy Kalkınma Programı, s. 35-38.
• ( 18 ) BCA, BMGMK, FK: 30.10.0.0., Y.No: 72.475.5, Tarih: 07.01.1936, s. 2.
• ( 19 ) TC MDM, İzmir Enternasyonal Fuarında Trakya (1937), s. 23.
• ( 20 ) TC MDM, İzmir Enternasyonal Fuarında Trakya (1937), s. 22.
• ( 21 ) Trakya Umumi Müfettişliği tarafından hazırlanan üç örnek köy bütçesi için bkz., BCA, BMGMK, FK: 30.10.0.0., Y.No: 72.475.5, Tarih: 07.01.1936, s. 12-21.
• ( 22 ) BCA, BMGMK, FK: 30.10.0.0., Y.No: 72.475.5, Tarih: 07.01.1936, s. 11.
• ( 23 ) Trakya Dergisi, Mayıs 1937, S. 10, s. 36. Umumi Müfettişliğin, Köy Muhtarlarına ve İhtiyar Kuruluna gönderdiği “bildirim”lerden çeşitli örnekler için bkz., Trakya Dergisi, Eylül 1937, S. 10, s. 34.Trakya Dergisi, Birinciteşrin (Ekim) 1937, S. 15, s. 31. Trakya Dergisi, Şubat 1938, S. 18, s. 32.
• ( 24 ) Özdilek, 10 Nisan 1936, S. 69, s. 3.
• ( 25 ) Dadan Arı Kovanı; modern sistemle arıcılık yapmaya yarayan bir çeşit kovandır. Bölgede, daha verimli bir arıcılık yapılmasını sağlayan “dadan” kovanlarının yaygınlaştırılmasına ve eski “karakovan”ların yerini almasına çalışılmaktadır.
• ( 26 ) Trakya Umumi Müfettişliğinin, köycülük alanında yaptığı hizmetler ve başarılan işler sadece bu aktarılanlardan ibaret değildir. Müfettişlik, bölgede kalkınma hamlesini gerçekleştirebilmek için; bayındırlık, kültür, sağlık, ziraat, ekonomi gibi alanlarda önemli çalışmalar yapmıştır. Bu çalışmalar, hem şehirleri ve hem de köyleri ilgilendiren çalışmalardır.
• ( 27 ) Ulus, 10 Şubat 1938, S. 5940, s. 2.
• ( 28 ) Damızlık aygır ve boğaların bulunduğu ve köylülerin, inek yada atlarını çiftleştirmek için getirdikleri istasyonlara verilen isim.
• ( 29 ) BCA, CHPK, FK: 490.1.0.0, Y.No: 1583.454.1, Tarih: 03.16.1940, s. 8-9.
• ( 30 ) BCA, CHPK, FK: 490.1.0.0, Y.No: 1583.454.1, Tarih: 03.16.1940, s. 9.
• ( 31 ) BCA, BMGMK, FK: 30.10.0.0, Y.No: 111.705.8.
• ( 32 ) Haritada numaralandırılmış şekilde gösterilen öğeler şunlardı:

1. Okul ve Tatbikat Bahçesi
2. Öğretmen Evi
3. CHP Kurağı (Halk Odası)
4. Köy Konağı
5. Konuk Odası
6. Okuma Odası
7. Konferans Salonu
8. Otel-Han
9. Çocuk Bahçesi
10. Köy Parkı
11. Telefon Santrali ve Köy Söndürgesi
12. Köy Gazinosu (radyolu)
13. Ebe ve Sağlık Korucusu (B)
14. Tarımbaşı (B)
15. Hayvan Sağlık Korucusu (B)
16. Sosyal Kurumlar
17. Ziraat ve Elişleri Müzesi
18. Gençler Kulübü
19. Hamam
20. Etüv Makinesi (Buğu için)
21. Köy Yunak Yeri
22. Cami
23. Revir
24. Kooperatifler
25. Köy Dükkanları (A. Arabacı B. Kalaycı C. Bakkal D. Terzi E. Berber F. Nalbant G. Marangoz H. Demirci)
26. Spor Alanı
27. Kolektif Fidanlık (B) Damızlık İstasyonları (A. Tavşan İstasyonu B. Tavuk İstasyonu C. Arı İstasyonu)
28. Damızlık Boğa ve Aygır Ahırı
29. Kanara
30. Mandıra
31. Değirmenler
32. Fabrika
33. Asri Mezarlık
34. Hayvan Mezarlığı
35. Kireç, Taş, Tuğla ve Kiremit Ocakları
36. Yonca ve Hayvan Pancar Tarlası
37. Koruluk
38. Köy Gübreliği
39. Fenni Ağıl
40. Pazar Yeri ve Köy Zahire Loncası (B)
41. Aşım Durağı (B)
42. Panayır Yeri (B)
43. Selektör Binası (B)
44. Artezyen Kuyusu

• ( 33 ) Trakya Umumi Müfettişliğinin girişimleriyle ve Umumi Müfettişin başkanlığı altında, Şubat 1941’de Edirne’de toplanan bir “Köycülük Kongresi” haberi için bkz., Edirne Postası, 19 Şubat 1941, S. 1020, s. 1.